Zelfregulatie is de vaardigheid om goede keuzen te kunnen maken uit de eigen gedragsmogelijkheden en deze gedragingen samen of zelf met anderen waar te maken, te evalueren en te verbeteren. Er zijn een aantal vaardigheden die dit vermogen ondersteunen, namelijk:

• Het reguleren van gedachten, gevoelens, vermogens en gedrag
• Het afstemmen. Deze vaardigheid is belangrijk wanneer het gaat om samenwerken met de omgeving
• Omgaan met feedback. Dit houdt in dat je met jezelf kunt reflecteren op feedback uit de omgeving (Kessels, 2004).

Koppeling aan de praktijk 

Situatie: De leerlingen uit groep 2 zitten in de kring en hebben het met elkaar over wat we vandaag allemaal gaan doen. Hans wiebelt een beetje op zijn stoel en kijkt om zich heen. Verschillende keren valt hij van zijn stoel en onderbreekt anderen tijdens hun beurt. Even later tijdens het knutselen heeft Hans zijn spullen niet voor elkaar. Hij is zijn schaar kwijt en loopt rondjes door de klas op zoek naar zijn schaar. Met als gevolg een half uur later nog zittend op zijn stoel en het werkje is nog geen centimeter opgeschoten. 

Hans heeft zoals in het voorbeeld duidelijk moeite met het reguleren van zijn gedrag, maar hoe ga je hier nou als leerkracht mee om en zorg je er voor dat elke leerling zijn of haar gedrag wel goed kan reguleren?

De ontwikkeling van zelfregulatie is een veranderlijk proces. Hierbij worden kenmerken van kinderen en de omgeving in interacties hiertussen beïnvloed. Dit gebeurt op biologisch en gedragsniveau (Blair,2002).

Bij het kind wordt deze ontwikkeling het sterkst beïnvloed door de neurologische ontwikkeling en het temperament van het kind. Deze twee aspecten vormen de basis voor de ontwikkeling van zelfregulatie. Het is belangrijk om te weten dat op jonge leeftijd de plasticiteit van de hersenen erg groot is. Veiligheid en voorspelbaarheid hebben een grote invloed op de ontwikkeling van zelfregulatie. Kinderen ontwikkelen vaardigheden als de beurt nemen en gedeelde aandacht in activiteiten, doordat opvoeders op voorspelbare wijze en gewoonten hanteren. De opvoedingsstijl en de thuissituatie hebben dus een sterkte invloed op de ontwikkeling van zelfregulatie (Deterd oude Weme, 2012). 

Relatie preventief handelen

De inrichting van de leeromgeving draagt bij aan het ontwikkelen van zelfregulatie. Je vergroot de eigen verantwoordelijkheid en autonomie van leerlingen door een overzichtelijke leeromgeving. Materialen moeten in deze omgeving direct toegankelijk zijn en op een vaste plaats liggen. Wanneer er gebruik wordt gemaakt van pictogrammen, wordt de zelfstandigheid van het pakken en terugleggen van materialen vergemakkelijkt. 

Gebruik maken van kaarten waar het gewenste gedrag op staat door middel van pictogrammen of plaatjes is bevorderlijk voor het aanleren van gewenst gedrag. Op deze manier kunnen leerlingen elkaar ook helpen herinneren aan bepaalde afspraken. Als je op deze manier als leerkracht naar je eigen leeromgeving kijkt en bewust kritisch bent, dan ondersteunt dit op preventieve wijze de zelfregulatie van kinderen (Deterd oude Weme, 2013).

Relatie passend onderwijs

Het is allereerst belangrijk om te weten dat sommige kinderen een verhoogd risico hebben op een minder goede zelfregulatie. Deze risicokinderen hebben baat bij extra begeleiding. Deze extra begeleiding kan een individuele uitleg van een taak zijn door de leerkracht, nadat de klassikale uitleg is gegeven. 

Ook kan gerichte sturing en prikkels uit de omgeving de zelfregulatie van kinderen stimuleren. Zo kunnen er bijvoorbeeld spelletjes ingezet worden die een goede zelfregulatie stimuleren. 

Ook kan je als school ouders voorlichting geven over het belang van een goede zelfregulatie en vooral hoe zij zelf de ontwikkeling ervan bij hun kinderen kunnen stimuleren (van Tetering,2018). 

Rol van de leerkracht